Đồ mây tre đan là một trong những sản phẩm thủ công mỹ nghệ truyền thống nổi bật của Việt Nam, được sử dụng rộng rãi trong trang trí nội thất, đồ gia dụng và thậm chí cả thời trang. Với vẻ đẹp mộc mạc, tự nhiên và thân thiện với môi trường, các sản phẩm như ghế mây, bàn tre, giỏ đan, và đèn mây tre đã trở thành lựa chọn yêu thích của nhiều gia đình, nhà hàng, quán cà phê và khu nghỉ dưỡng. Tại Việt Nam, các làng nghề mây tre đan như Phú Vinh (Hà Nội), Triều Khúc (Hà Nội), và các làng ở Quảng Nam, Bình Định đã tạo nên danh tiếng với những sản phẩm tinh xảo, bền bỉ.
Tuy nhiên, do được làm từ nguyên liệu tự nhiên như mây, tre,
nứa hoặc song, đồ mây tre đan dễ bị ảnh hưởng bởi độ ẩm, bụi bẩn, côn trùng và
các yếu tố môi trường khác, đặc biệt trong điều kiện khí hậu nóng ẩm của Việt
Nam. Việc vệ sinh và bảo quản đúng cách không chỉ giúp duy trì vẻ đẹp của sản
phẩm mà còn kéo dài tuổi thọ, tiết kiệm chi phí thay thế và bảo vệ giá trị văn
hóa của nghề thủ công truyền thống. Bài viết này sẽ cung cấp hướng dẫn chi tiết
về cách vệ sinh và bảo quản đồ mây tre đan, từ các bước làm sạch cơ bản, xử lý
vết bẩn, đến các mẹo bảo quản lâu dài, phù hợp với khí hậu và thói quen sử dụng
tại Việt Nam.
Đặc điểm của đồ mây tre đan
Trước khi đi vào các phương pháp vệ sinh và bảo quản, cần
hiểu rõ đặc điểm của đồ mây tre đan để áp dụng cách chăm sóc phù hợp:
1. Nguyên liệu tự nhiên:
o Mây: Sợi mây mềm, dẻo, thường được đan
thành ghế, giỏ, hoặc bàn. Mây có độ bền cao nhưng dễ bị khô nếu tiếp xúc lâu
với ánh nắng.
o Tre: Cứng hơn mây, thường dùng làm
khung hoặc các chi tiết chịu lực. Tre dễ bị nứt nếu không được bảo quản trong
môi trường ổn định.
o Song: Tương tự mây nhưng mỏng hơn,
thường dùng cho các sản phẩm tinh xảo như giỏ hoặc đèn trang trí.
o Nứa: Nhẹ, bền, nhưng dễ bị mối mọt nếu
không xử lý chống côn trùng.
2. Bề mặt hoàn thiện:
o Sơn phủ (PU, sơn dầu): Nhiều sản phẩm mây tre được phủ
sơn bóng hoặc sơn màu để tăng độ bền và thẩm mỹ. Loại này dễ vệ sinh hơn nhưng
cần cẩn thận để không làm trầy lớp sơn.
o Không sơn (tự nhiên): Giữ vẻ mộc mạc nhưng dễ bám bụi,
thấm nước và bị mốc.
o Phủ dầu bóng: Tăng độ bóng và chống thấm nhẹ,
thường thấy ở các sản phẩm cao cấp.
3. Ứng dụng phổ biến:
o Nội thất: Ghế mây, bàn tre, sofa mây, giường
tre.
o Trang trí: Đèn mây tre, giỏ đan, rèm mây.
o Gia dụng: Khay tre, rổ mây, hộp đựng đồ.
4. Đặc điểm khí hậu Việt Nam:
o Khí hậu nóng ẩm, đặc biệt mùa nồm ở
miền Bắc (tháng 2-4) và độ ẩm cao quanh năm ở miền Nam, khiến đồ mây tre dễ bị
mốc, mối mọt hoặc cong vênh.
o Tiếp xúc với ánh nắng trực tiếp làm
mây tre khô, giòn và phai màu.
Tầm quan trọng của việc vệ sinh và bảo quản đồ mây tre đan
1. Kéo dài tuổi thọ:
o Một sản phẩm mây tre chất lượng (như
ghế mây Phú Vinh) có thể sử dụng 10-20 năm nếu được chăm sóc đúng cách.
2. Duy trì thẩm mỹ:
o Vệ sinh thường xuyên giúp loại bỏ
bụi bẩn, giữ màu sắc tự nhiên hoặc lớp sơn bóng đẹp.
3. Ngăn ngừa hư hỏng:
o Độ ẩm cao ở Việt Nam dễ gây nấm mốc,
mối mọt, làm giảm độ bền của sản phẩm.
4. Tiết kiệm chi phí:
o Một bộ bàn ghế mây tre cao cấp có
giá từ 5-20 triệu VNĐ; bảo quản tốt giúp tránh chi phí sửa chữa hoặc thay mới.
5. Bảo vệ giá trị văn hóa:
o Đồ mây tre đan là sản phẩm thủ công
truyền thống, việc chăm sóc tốt giúp duy trì giá trị văn hóa và hỗ trợ các làng
nghề.
6. Thân thiện với môi trường:
o Kéo dài tuổi thọ sản phẩm giúp giảm
rác thải, phù hợp với xu hướng sống xanh.
Hướng dẫn vệ sinh đồ mây tre đan đúng cách
Vệ sinh đồ mây tre đan đòi hỏi sự cẩn thận để không làm hỏng
bề mặt hoặc cấu trúc. Dưới đây là các bước chi tiết cho từng loại sản phẩm:
1. Vệ sinh đồ mây tre không sơn (tự
nhiên)
Dụng cụ cần chuẩn bị
- Bàn chải lông mềm (hoặc bàn chải đánh răng cũ).
- Khăn mềm microfiber.
- Nước ấm pha xà phòng trung tính (như xà phòng rửa chén pha
loãng, tỷ lệ 1:10).
- Giấm trắng hoặc nước cốt chanh (dùng xử lý vết bẩn).
- Khăn khô sạch.
- Dầu bóng tự nhiên (như dầu ô liu, dầu dừa) để dưỡng.
Các bước vệ sinh
1. Loại bỏ bụi bẩn bề mặt:
o Dùng bàn chải lông mềm chà nhẹ để
loại bỏ bụi và đất bám trên bề mặt.
o Với các kẽ đan, dùng máy hút bụi cầm
tay hoặc đầu bàn chải nhỏ để làm sạch.
2. Lau sạch bằng khăn ẩm:
o Pha xà phòng trung tính với nước ấm,
nhúng khăn mềm, vắt kiệt nước và lau nhẹ toàn bộ bề mặt.
o Tránh làm ướt quá nhiều để không gây
thấm nước vào mây tre.
3. Xử lý vết bẩn cứng đầu:
o Với vết bẩn thông thường (như vết
trà, cà phê), dùng giấm trắng pha loãng (1:1 với nước) lau nhẹ bằng khăn mềm.
o Với vết dầu mỡ, rắc bột baking soda,
để 1-2 giờ, sau đó chải sạch và lau lại.
o Với vết mốc, dùng dung dịch giấm
trắng (1:3 với nước), lau sạch và để khô hoàn toàn.
4. Lau khô:
o Dùng khăn khô sạch lau lại để loại
bỏ độ ẩm dư thừa.
o Để sản phẩm khô tự nhiên ở nơi thoáng
mát, tránh ánh nắng trực tiếp hoặc máy sấy (có thể làm mây tre co rút, nứt).
5. Dưỡng bề mặt:
o Thoa một lớp mỏng dầu ô liu hoặc dầu
dừa bằng khăn mềm để giữ độ ẩm và độ bóng tự nhiên.
o Lau sạch dầu thừa sau 10-15 phút để
tránh bám bụi.
Lưu ý
- Vệ sinh 1-2 lần/tháng nếu sử dụng thường xuyên (như ghế
mây, bàn tre).
- Không dùng hóa chất tẩy rửa mạnh (như thuốc tẩy, cồn) vì
làm hỏng cấu trúc mây tre.
- Với sản phẩm ngoài trời (như ghế mây sân vườn), vệ sinh
thường xuyên hơn (1 lần/tuần) để tránh bụi và ẩm.
2. Vệ sinh đồ mây tre sơn phủ (PU,
sơn dầu)
Dụng cụ cần chuẩn bị
- Khăn mềm microfiber.
- Nước ấm pha xà phòng trung tính.
- Sáp đánh bóng nội thất (như Pledge, giá 100.000-200.000
VNĐ).
- Bàn chải lông mềm.
- Khăn khô.
Các bước vệ sinh
1. Loại bỏ bụi:
o Dùng khăn khô hoặc bàn chải lông mềm
lau sạch bụi trên bề mặt.
o Với các kẽ nhỏ, dùng máy hút bụi
hoặc chổi nhỏ.
2. Lau sạch:
o Nhúng khăn mềm vào dung dịch xà
phòng pha loãng, vắt kiệt và lau nhẹ.
o Tránh chà mạnh để không làm trầy lớp
sơn.
3. Xử lý vết bẩn:
o Với vết bẩn nhẹ, lau bằng khăn ẩm là
đủ.
o Với vết bẩn cứng đầu, dùng một ít
cồn 70 độ thấm vào khăn mềm, lau nhẹ (kiểm tra trên vùng nhỏ trước).
4. Đánh bóng:
o Thoa sáp đánh bóng nội thất bằng
khăn mềm, chà theo vòng tròn để khôi phục độ bóng.
o Lau sạch lớp sáp thừa để tránh bám
bụi.
5. Lau khô:
o Dùng khăn khô lau lại và để sản phẩm
khô tự nhiên.
Lưu ý
- Không dùng nước quá nhiều để tránh làm bong lớp sơn.
- Sử dụng sáp đánh bóng định kỳ (1-2 lần/tháng) để duy trì
độ sáng bóng.
- Tránh để sản phẩm tiếp xúc với vật sắc nhọn, vì dễ làm
trầy sơn.
3. Vệ sinh đồ mây tre ngoài trời
Dụng cụ cần chuẩn bị
- Bàn chải lông cứng (nhưng không quá cứng để tránh làm
xước).
- Xà phòng trung tính pha loãng.
- Vòi nước áp lực thấp (hoặc bình xịt nước).
- Khăn khô.
- Sơn PU chống thấm hoặc dầu bóng ngoài trời (như dầu thông,
giá 100.000-300.000 VNĐ).
Các bước vệ sinh
1. Loại bỏ bụi và đất:
o Dùng bàn chải lông cứng chà nhẹ để
loại bỏ bụi, đất hoặc lá cây.
o Với ghế mây ngoài trời, dùng máy hút
bụi để làm sạch đệm và kẽ đan.
2. Rửa bằng nước:
o Xịt nước áp lực thấp để làm sạch bụi
bẩn còn lại.
o Dùng khăn ẩm với xà phòng pha loãng
lau sạch bề mặt, chú ý các kẽ đan.
3. Xử lý mốc và vết bẩn:
o Với vết mốc, dùng dung dịch giấm
trắng (1:3 với nước) lau sạch, sau đó rửa lại bằng nước.
o Với vết bẩn dầu, dùng baking soda
rắc lên, để 1 giờ, sau đó chải sạch.
4. Lau khô và bảo vệ:
o Dùng khăn khô lau sạch và để khô
hoàn toàn ở nơi thoáng mát.
o Thoa sơn PU chống thấm hoặc dầu
thông để bảo vệ khỏi nước và nắng.
Lưu ý
- Vệ sinh 1-2 lần/tuần nếu sử dụng ngoài trời thường xuyên.
- Đưa sản phẩm vào nơi có mái che trong mùa mưa để tránh
thấm nước.
- Kiểm tra định kỳ lớp sơn PU, phủ lại mỗi 6-12 tháng.
Cách bảo quản đồ mây tre đan lâu dài
Bảo quản đúng cách giúp đồ mây tre đan duy trì độ bền và vẻ
đẹp, đặc biệt trong điều kiện khí hậu Việt Nam. Dưới đây là các mẹo bảo quản
hiệu quả:
1. Lưu trữ đúng cách
·
Sử
dụng túi vải hoặc hộp gỗ:
o Khi không sử dụng (như giỏ mây, đèn
tre), để trong túi vải thoáng khí hoặc hộp gỗ để tránh bụi và ẩm.
o Tránh dùng túi nilon, vì gây bí khí,
dễ sinh mốc.
·
Giữ
form sản phẩm:
o Với ghế mây hoặc sofa, đặt đệm lót
để tránh biến dạng khi ngồi lâu.
o Với giỏ mây, nhét giấy báo hoặc bông
để giữ hình dáng.
·
Tránh
xếp chồng nặng:
o Không đặt vật nặng lên đồ mây tre để
tránh làm gãy hoặc cong vênh.
2. Kiểm soát độ ẩm
·
Đặt
ở nơi khô ráo:
o Để đồ mây tre ở nơi thoáng mát,
tránh nơi ẩm ướt như nhà tắm, nhà bếp.
o Trong mùa nồm ẩm (tháng 2-4 ở miền
Bắc), dùng máy hút ẩm hoặc gói hút ẩm (giá 20.000-50.000 VNĐ) đặt trong hộp lưu
trữ.
·
Làm
khô đúng cách:
o Nếu sản phẩm bị ướt, dùng khăn khô
thấm nước, nhét giấy báo vào trong (với giỏ, rổ) và để khô tự nhiên.
o Tránh phơi nắng hoặc dùng máy sấy,
vì làm mây tre giòn, nứt.
3. Bảo vệ khỏi côn trùng
·
Chống
mối mọt:
o Phủ một lớp dầu thông hoặc sơn chống
côn trùng (giá 100.000-300.000 VNĐ/lít) lên bề mặt mây tre mỗi 6-12 tháng.
o Đặt viên long não (giá 20.000
VNĐ/gói) trong hộp lưu trữ để đuổi côn trùng.
·
Kiểm
tra định kỳ:
o Kiểm tra các kẽ đan để phát hiện sớm
dấu hiệu mối mọt (như mùn gỗ, lỗ nhỏ).
o Nếu phát hiện mối, liên hệ dịch vụ
diệt côn trùng chuyên nghiệp (giá 500.000-1 triệu VNĐ/lần).
4. Bảo vệ khỏi ánh nắng và nhiệt độ
cao
·
Tránh
ánh nắng trực tiếp:
o Ánh nắng làm mây tre khô, giòn và
phai màu. Đặt sản phẩm trong nhà hoặc dưới mái che nếu dùng ngoài trời.
·
Hạn
chế gần nguồn nhiệt:
o Tránh đặt gần bếp, lò sưởi hoặc điều
hòa nóng, vì làm mây tre co rút.
·
Sử
dụng rèm che:
o Với bàn ghế mây ngoài trời, dùng ô
hoặc rèm che để giảm tác động của nắng và mưa.
5. Bảo trì định kỳ
·
Phủ
dầu bóng:
o Với sản phẩm không sơn, thoa dầu ô
liu hoặc dầu thông mỗi 2-3 tháng để giữ độ ẩm và bóng.
o Với sản phẩm sơn PU, phủ lại sơn mỗi
6-12 tháng để duy trì lớp bảo vệ.
·
Kiểm
tra cấu trúc:
o Kiểm tra các mối đan, khung tre để
phát hiện hư hỏng (như lỏng, gãy).
o Đưa đến làng nghề hoặc tiệm sửa chữa
(như Phú Vinh, Hà Nội) để đan lại, giá 200.000-1 triệu VNĐ tùy sản phẩm.
·
Đánh
bóng:
o Với sản phẩm sơn, dùng sáp đánh bóng
nội thất định kỳ để giữ độ sáng.
6. Xử lý mùi hôi
·
Sử
dụng gói hút mùi:
o Đặt túi than hoạt tính (giá
50.000-100.000 VNĐ) hoặc gói khử mùi trong giỏ, rổ mây khi không sử dụng.
·
Phơi
thoáng:
o Đặt sản phẩm ở nơi thoáng khí 1-2
lần/tháng để giảm mùi hôi.
·
Dùng
bột khử mùi:
o Rắc bột baking soda lên bề mặt, để
qua đêm, sau đó chải sạch và lau khô.
Xử lý các vấn đề thường gặp với đồ mây tre đan
1. Nấm mốc:
o Cách xử lý: Lau sạch bằng dung dịch giấm trắng
(1:3 với nước), để khô hoàn toàn, sau đó phủ dầu thông hoặc sơn PU chống thấm.
o Phòng ngừa: Bảo quản ở nơi khô ráo, dùng gói
hút ẩm trong mùa nồm.
2. Mối mọt:
o Cách xử lý: Phun thuốc diệt mối hoặc đưa đến
dịch vụ chuyên nghiệp. Thay thế phần bị hư hỏng nếu cần.
o Phòng ngừa: Phủ dầu thông hoặc đặt viên long
não trong hộp lưu trữ.
3. Cong vênh hoặc gãy:
o Cách xử lý: Đưa đến làng nghề mây tre (như
Triều Khúc) để đan lại hoặc thay khung. Giá sửa chữa khoảng 200.000-500.000 VNĐ
tùy mức độ.
o Phòng ngừa: Tránh đặt vật nặng hoặc ngồi quá
tải trọng lên ghế mây.
4. Phai màu hoặc khô giòn:
o Cách xử lý: Thoa dầu ô liu hoặc dầu dừa để
phục hồi độ ẩm. Với sản phẩm sơn, phủ lại sơn PU.
o Phòng ngừa: Tránh ánh nắng trực tiếp và bảo
quản trong môi trường ổn định.
Thực trạng và lưu ý khi vệ sinh, bảo quản đồ mây tre đan tại Việt Nam
Thực trạng
- Sử dụng phổ biến: Đồ mây
tre đan
được ưa chuộng trong các quán cà phê (như Highlands, The Coffee House), khu
nghỉ dưỡng (Đà Lạt, Phú Quốc), và gia đình Việt Nam.
- Khí hậu nóng ẩm: Mùa nồm ẩm ở miền Bắc và độ ẩm cao ở miền Nam khiến đồ mây
tre dễ bị mốc, mối mọt nếu không bảo quản tốt.
- Thiếu nhận thức: Nhiều người dùng nước trực tiếp để rửa hoặc phơi nắng, gây
hư hỏng mây tre.
- Dịch vụ chuyên nghiệp: Các làng nghề như Phú Vinh, Triều
Khúc cung cấp dịch vụ sửa chữa, đan lại mây tre với chi phí 200.000-2 triệu VNĐ
tùy sản phẩm.
Lưu ý tại Việt Nam
- Chọn sản phẩm chất lượng: Mua đồ mây tre từ các làng nghề uy
tín (Phú Vinh, Quảng Nam) hoặc cửa hàng nội thất (như Nhà Xinh, JYSK) để đảm
bảo độ bền.
- Sử dụng sản phẩm chăm sóc phù hợp: Mua dầu thông, sáp đánh bóng hoặc
gói hút ẩm từ siêu thị (Co.opmart, VinMart) hoặc cửa hàng nội thất.
- Tận dụng dịch vụ làng nghề: Đưa sản phẩm đến các làng nghề để
sửa chữa hoặc phủ sơn PU, thay vì tự xử lý nếu không có kinh nghiệm.
- Bảo quản trong mùa nồm: Sử dụng máy hút ẩm (giá 2-5 triệu
VNĐ) hoặc gói hút ẩm trong nhà để bảo vệ đồ mây tre.
Ví dụ thực tế tại Việt Nam
1. Vệ sinh ghế mây quán cà phê:
o Một quán cà phê tại Đà Lạt vệ sinh
bộ bàn ghế mây mỗi tuần bằng khăn ẩm và xà phòng pha loãng, sau đó phủ dầu
thông để chống thấm. Họ dùng gói hút ẩm trong mùa mưa.
o Kết quả: Ghế mây giữ được độ bóng và bền
sau 5 năm sử dụng.
2. Bảo quản giỏ mây trong gia đình:
o Một gia đình tại Hà Nội bảo quản giỏ
mây đựng đồ bằng cách đặt túi than hoạt tính bên trong và phơi thoáng mỗi
tháng. Họ lau sạch bằng giấm pha loãng khi có vết bẩn.
o Kết quả: Giỏ mây không bị mốc, giữ form đẹp
sau 3 năm.
3. Sửa chữa sofa mây:
o Một khu nghỉ dưỡng tại Phú Quốc đưa
sofa mây bị lỏng mối đan đến làng nghề Phú Vinh để sửa chữa. Họ phủ lại sơn PU
chống thấm và đặt dưới mái che.
o Kết quả: Sofa phục hồi như mới, tiết kiệm
chi phí thay thế.
Kết luận
Vệ sinh và bảo quản đồ mây tre đan đúng cách là yếu tố quan
trọng để giữ sản phẩm luôn bền đẹp, đặc biệt trong điều kiện khí hậu nóng ẩm
của Việt Nam. Bằng cách sử dụng các phương pháp vệ sinh phù hợp (như lau bằng
khăn ẩm, dùng giấm xử lý vết bẩn), bảo quản cẩn thận (tránh ẩm, nắng, côn
trùng), và bảo trì định kỳ (phủ dầu, sơn PU), bạn có thể kéo dài tuổi thọ của
đồ mây tre, tiết kiệm chi phí và duy trì giá trị thẩm mỹ, văn hóa. Trong bối
cảnh đồ mây tre đan ngày càng được ưa chuộng tại Việt Nam, việc áp dụng các mẹo
chăm sóc này không chỉ giúp bảo vệ khoản đầu tư mà còn góp phần bảo tồn nghề thủ
công truyền thống và lối sống thân thiện với môi trường.
